بایوس (BIOS) یک چیپ حافظه کوچک است که روی تمام مادربوردها وجود دارد. دسترسی اولیه و ابتدایی به قسمت‌های مختلف سیستم بدون نیاز به سیستم‌عامل و ایجاد هماهنگی میان آنها، جزو مهم‌ترین وظایف بایوس هستند. طراحی بایوس به گونه‌ای است که محتویات آن را می‌توان جدید و به روز کرد. این عملیات تحت عنوان به روزآوری بایوس یا فلش کردن بایوس خوانده می‌شود. برای به روز کردن بایوس چندین روش متداول وجود دارد که در ادامه با آنها آشنا خواهید شد.
آیا نیازی به جدید کردن بایوس است؟
بایوس‌های جدیدی که برای هر مادربورد منتشر می‌شود، معمولا یکسری قابلیت‌ها و امکانات جدید را به مادربورد می‌افزاید و یا ممکن است برخی اشکال‌های موجود در عملکرد آن را اصلاح کند. پشتیبانی از پردازنده‌های جدید، سازگاری با ماژول‌های حافظه خاص، بهبود قابلیت‌ها و توانایی‌های اورکلاک و سازگاری با یکسری قطعات خاص، جزو تغییرات و مزایای رایج برای بایوس‌های جدید است. بایوس جدید می‌تواند یک یا چندین قابلیت جدید را با خود به همراه داشته باشد و یا چندین مشکل را همزمان آدرس دهد. به همین دلیل توصیه می‌‌کنیم همیشه آخرین نسخه بایوس مادربورد را اعمال کنید. البته این توصیه یک استثنا هم دارد و آن زمانی است که نسخه جدید بایوس برای سیستم شما مشکل‌ساز شود و یا قابلیت خاصی را از مادربورد شما حذف کند.
به روزآوری بایوس در محیط سیستم‌عامل
جدید کردن بایوس مادربورد در محیط سیستم‌عامل کار بسیار ساده و سریعی است. برای این منظور، هر برند سازنده، برای مادربوردهای خود یک برنامه کوچک طراحی کرده که می‌تواند بایوس جدید مربوط به مادربورد شما را از اینترنت دریافت کرده و عملیات به روزآوری را به طور خودکار انجام دهد. اگر سیستم شما به اینترنت متصل نیست، این امکان وجود دارد که فایل به روزآوری را از جای دیگری دریافت کنید و آن را به عنوان ورودی به برنامه دهید تا عملیات به روزآوری از روی فایل موردنظر انجام شود.
این برنامه در سی‌دی همراه مادربورد قرار می‌گیرد. ضمن اینکه می توان آن را از سایت سازنده مادربورد نیز دریافت کرد. این برنامه برای هر برندی نام مخصوص به خود را دارد. مثلا برای اسوس، ASUS Update و برای گیگابایت @BIOS نام دارد.
به روزآوری بایوس در خارج از سیستم‌عامل
به روزآوری بایوس، شامل یک فایل کد بایوس است که توسط نرم‌افزار فلش، روی چیپ بایوس اعمال می‌شود. فایل کد و نرم‌افزار موردنیاز، توسط سازنده مادربورد و در سایت اینترنتی آنها فراهم می‌شود. شما قبل از هر کاری باید مدل مادربورد و نسخه بایوس کنونی آن را پیدا کنید. تمامی این اطلاعات در همان ابتدای روشن کردن سیستم و در صفحه آغازین بوت وجود دارد. ضمن اینکه در محیط ویندوز نیز با نرم‌افزارهای مختلف مثل SiSoftware Sandra و حتی ابزار System Information ویندوز می‌توان به این اطلاعات دست یافت. در مرحله بعدی با مراجعه به سایت سازنده مادربورد، نام مادربورد خود را جستجو کرده و بایوس‌های منتشر شده برای آن را پیدا کنید. اگر بایوسی جدیدتر از نسخه کنونی منتشر شده بود، آن را دریافت کنید. دریافت بایوس جدید معمولا به صورت یک فایل فشرده rar یا zip است. این فایل فشرده معمولا حاوی فایل بایوس، فایل برنامه‌ریز فلش و یک فایل متنی برای توضیحات در مورد نحوه فلش کردن بایوس است.
فلش بایوس در محیط DOS
فایل اجرایی که در بسته به روزآوری بایوس قرار می‌گیرد، برای فلش کردن بایوس در محیط DOS کاربرد دارد. برای استفاده از این فایل ابتدا باید به کمک یک دیسک قابل بوت (فلاپی‌دیسک، فلش دیسک و...) وارد محیط DOS شوید. دستورالعمل استفاده از فایل برنامه‌ریز بایوس، در فایل متنی مذکور قرار دارد. نام این فایل برنامه‌ریزی (Programmer) بسته به نوع چیپ بایوس (AMI، AWARD و...) می‌تواند متغیر باشد. تمام فایل‌های قرار گرفته در بسته به روزآوری بایوس را داخل دیسک قابل بوت بریزید. سپس با استفاده از کلید مربوطه و یا تنظیمات درون بایوس، سیستم را از روی آن بوت کنید. در محیط DOS تنها کافی است در خط فرمان، نام فایل برنامه‌ریز را نوشته و در ادامه نام فایل کد بایوس را به عنوان ورودی به آن بدهید. البته هنگام کار با فایل برنامه‌ریز تنظیمات مختلفی برای فرآیند فلش کردن بایوس درنظر گرفته شده که توضیحات آنها در فایل متنی موجود در بسته به روزآوری قرار گرفته است.
نمونه‌ای از دستور تایپ شده در خط فرمان برای به روزآوری بایوس یک مادربورد با بایوس AWARD به این صورت است.
A:\>awdflash.exe newbios.rom
نام فایل برنامه‌ریز بایوس نام فایل بایوس
اگر به کار کردن در محیط DOS آشنا باشید، نحوه آدرس‌دهی فایل‌ها با توجه به محل قرارگیری آنها و در نهایت فلش کردن بایوس به این روش، بسیار ساده خواهد بود.
برای ساختن دیسک قابل بوت می‌توانید از سایت bootdisk.com کمک بگیرید.
به‌روزآوری بایوس با استفاده از ابزار موجود در بایوس
بایوس خیلی از مادربوردهای جدید، حاوی یک نرم‌افزار کوچک برای به روزآوری بایوس است. ابزار Q-Flash در مادربوردهای گیگابایت یا EZ Flash(2) در مادربوردهای اسوس برای این‌کار طراحی شده‌اند. برای استفاده از این ابزار، هنگام روشن کردن سیستم، کلید مربوط به ابزار را که در صفحه بوت مشخص شده، فشار دهید تا وارد محیط آن شوید. دراینجا تنها کافی است تا فایل کد بایوس را از هارددیسک یا فلش دیسک انتخاب کنید تا عملیات به روزآوری به صورت خودکار انجام شود.
توصیه‌ها
قبل از شروع عملیات به روزآوری بایوس، بهتر است یک نسخه پشتیبان از محتویات کنونی بایوس تهیه کنید. تمام روش‌هایی که برای به روزآوری بایوس معرفی شدند، دارای ابزاری برای ذخیره بایوس فعلی نیز هستند. در صورت ناموفق بودن عملیات به روزآوری و آسیب دیدن بایوس، این نسخه پشتیبان می‌تواند برای اصلاح آن چاره‌ساز باشد. به عنوان مثال مادربوردهای اسوس یک قابلیت کاربردی به نام BIOS CrashFree دارند که این امکان را می‌دهد تا محتوای بایوس خراب شده، از روی فایل بایوس سالم که روی فلش دیسک قرار گرفته، بازسازی شود.
اگر قرار است فایل به روزآوری بایوس را به صورت دستی از سایت دریافت کنید، مطمئن شوید که مدل مادربورد و سری ساخت (revision) آن را درست انتخاب کرده‌اید. مادربوردهای یکسان ممکن است سری ساخت گوناگونی داشته باشند. در کل اگر فایل به روزآوری بایوس مادربوردتان را درست انتخاب نکنید، به احتمال زیاد سیستم بعد از به روزآوری بایوس، با مشکل مواجه خواهد شد و معمولا بوت نمی‌شود. البته برخی مادربوردها در مقابل اینگونه اشتباهات مصون هستند. مثلا مادربوردهای گیگابایت با قابلیت Dual Bios، بایوس آسیب دیده را از روی بایوس پشتیبان، به صورت خودکار ترمیم می‌کنند.
نويد رفعتي
Navid@ICTNews.ir
موضوعات مرتبط: اطلاعات کامپیوتری